صنعت گردشگری که پس از صنایع نفت و خودروسازی در رتبه‌ی سوم قرار داشته، تأثیرات مثبتی بر اقتصاد کشورها از طریق ارزآوری دارد. با گذر زمان و پیشرفت این صنعت، شاخه‌های مختلفی از گردشگری هم‌چون گردشگری ورزشی، مذهبی وسلامت پدید آمده‌اند. آن‌چه میان این شاخه‌ها تفاوت ایجاد کرده انگیزه‌ی افراد از گردشگری و چرایی سفر آن‌ها است.
به‌طور متوسط درآمد حاصل از توریسم درمانی برای کشورها بیش از ۳ برابر توریسم معمولی است. رشد چشم‌گیر و افزایش محبوبیت توریسم پزشکی توجه سیاست‌گذاران، رسانه‌ها و سرمایه‌گذاران را جلب کرده است. این صنعت، کم‌هزینه ولی پردرآمد است و آینده‌ای بسیار روشن‌تر از تصور دولت‌ها پیش رو دارد.
اینفوگرافیک زیر بر اساس آمار رسمی و غیررسمی منتشر شده در خبرگزاری‌ها یا از سوی مقامات و فعالان این حوزه تدوین شده‌است. لازم به ذکر است که به دلیل در دسترس نبودن سیستم اطلاعاتی جامع و دقیق در این حوزه، بعضی از اعداد به صورت حدودی محاسبه شده‌اند.
گردشگری سلامت، گردشگری و سلامت نیست، گردشگری برای سلامت است. اینکه فردی با هدف بهبود سلامت خود، انجام عمل جراحی درمانی یا زیبایی یا دریافت سایر خدمات سلامت و تندرستی به کشور دیگری سفر کند!
واضح است که انجام مراقبت‌های پزشکی در کشوری دیگر در ارتباط مستقیم با فعالیت‌های گردشگری است. چرا که بیمار به محیط فرهنگی جدیدی وارد شده و تمایل به بازدید از شهر و جاذبه‌های توریستی و تفریح و خرید سوغاتی دارد.
سازمان جهانی گردشگری، گردشگری سلامت را این‌گونه تعریف می‌کند:
استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد (با استفاده از آب‌های معدنی، آب‌وهوا یا مداخلات پزشکی) منجر می‌شود و در مکانی خارج از محل سکونت فرد-که بیش از ۲۴ ساعت فاصله دارد- به طول می‌انجامد.
با نگاهی بر تاریخچه‌ی صنعت گردشگری سلامت، می‌بینیم که این صنعت در گذشته به سفر بیماران از کشورهای کمتر توسعه‌یافته به کشورهای پیشرفته برای دریافت درمان‌هایی که در سرزمین مبدأ وجود نداشت، اطلاق می‌شد. اما امروزه شاهد تغییرات کمی و کیفی چشمگیری در این نوع سفر هستیم. حالا مردم برای دسترسی به خدمات پزشکی و درمانی، از کشورهای غنی‌تر و ثروتمندتر به کشورهای کمتر توسعه‌یافته سفر می‌کنند.
این تغییر الگو بیشتر به دلیل هزینه‌های پایین درمان، در دسترس بودن پروازهای کم‌هزینه، دوره‌ی کوتاه انتظار برای دریافت خدمات پزشکی، افزایش بازاریابی و در نتیجه دسترسی به اطلاعات آنلاین روی داده است. از این روی حالا شاهد این هستیم که گردشگران سلامت زیادی از کشورهای پیشرفته غربی مانند ایالات متحده، کانادا و اروپای غربی به‌دنبال انجام امور درمانی در آسیا و آمریکای لاتین هستند.
به‌طور کلی، زمان کوتاه و سریع معالجه، کیفیت درمان، تکنولوژی پیشرفته درمانی، پزشک مجرب، قیمت مناسب، رفت و آمد آسان و بدون دغدغه و گاهی جاذبه‌های گردشگری کشور مقصد انگیزه‌های اصلی سفرهای پزشکی بیماران مختلف هستند.
گردشگری سلامت را می‌توان از جهات مختلف طبقه‌بندی کرد. در اولین طبقه‌بندی، این نوع سفر در سه نوع برون‌مرزی، ورودی و داخلی دسته‌بندی می‌شود.
نوع اول (برون‌مرزی) زمانی اتفاق می‌افتد که بیماران برای دریافت معالجه پزشکی از کشور خود به یک کشور خارجی سفر می‌کنند. نوع دوم (ورودی) شامل مهاجرانی است که از یک کشور خارجی به کشور میهن می‌روند. نوع سوم (داخلی) به بیمارانی که به قسمت دیگری از کشور خود سفر می‌کنند اطلاق می‌شود. در این شیوه هیچ سفر بین‌المللی اتفاق نمی‌افتد.
توریسم سلامت همچنین براساس اینکه فرد به‌دنبال چه نوع خدمتی است نیز در زیرشاخه‌های زیر می‌گنجد:
گردشگری پزشکی رایج‌ترین و حساس‌ترین زیرشاخه گردشگری سلامت است، زیرا به طور مستقیم با جان و سلامت گردشگر ارتباط دارد. این نوع از سفر برای درمان بیماری، انجام عمل جراحی و یا چک‌آپ سلامت گردشگر در کلینیک‌ها و بیمارستان‌های کشور مقصد انجام می‌گیرد.
وجود پزشکان متبحر و با تجربه، سابقه علم پزشکی، وجود زیرساخت‌های درمانی و نظارتی، وجود بیمارستان‌ها و کلینیک‌های استاندارد، تجهیزات پزشکی کامل و به روز، همچنین وجود قوانین و نظارت‌های پزشکی جزو زیرساخت‌های مهم درمانی یک کشور به شمار می‌روند و در جذب این دسته از گردشگران سلامت بسیار موثرند.
سفر به کشورهای دارای منابع درمانی طبیعی مانند چشمه‌های آب گرم، دریاچه نمک، لجن طبی، محیط زیست پاک و آفتاب درخشان، در شاخه‌ی گردشگری طبیعت درمانی می‌گنجد.
در این نوع سفر، بیماران پوستی، تنفسی، روماتولوژی و عضلانی برای ماساژ طبی، حمام گیاهی و همچنین گذراندن دوران نقاهت بعد از درمان و عمل‌های جراحی به این مناطق سفر می‌کنند.
در گردشگری تندرستی، گردشگر برای رهایی از تنش‌های زندگی روزمره و به دنبال کسب آرامش راهی سفر می‌شود. معمولاً این دسته از گردشگران بیماری جسمی مشخصی ندارند و بیشتر در پی بهره‌مندی از طبیعت شفابخش و دوری از شلوغی و آلودگی‌های زندگی شهری هستند.
گردشگران تندرستی برای دریافت خدمات متنوعی از جمله آمادگی جسمانی و ورزش، درمان‌های زیبایی، رژیم غذایی سالم و مدیریت وزن، آرامش و کاهش استرس، مراقبه، یوگا و آموزش‌های مرتبط با سلامت سفر می‌کنند.
رایج‌ترین انواع درمان‌هایی که بیماران برای دریافت آن‌ها سفر می‌کنند، جراحی‌های پلاستیک و زیبایی، خدمات دندان‌پزشکی، پیوند عضو، جراحی قلب و جراحی ارتوپدی است.
با این حال، گستره وسیعی از خدمات را می‌توان از طریق توریسم سلامت کسب کرد که شامل درمان‌های اساسی متفاوت تا انواع مختلف درمان‌های سنتی و جایگزین می‌شود. برای مثال، توریسم باروری یا بیرون‌سپاری تولید مثلی نیز رفته رفته از محبوبیت چشمگیری برخوردار شده که به معنی سفر به خارج از کشور برای استفاده از تسهیلات بارداری جایگزین، لقاح مصنوعی و دیگر شیوه‌های تولیدمثل و باروری به کمک تکنولوژی است.
ایران و به طور خاص تهران در زمینه جراحی‌های زیبایی در جهان به ویژه عمل بینی به پایتخت و مقصدی جذاب تبدیل شده‌است. در سال ۲۰۱۷، درآمد صنعت گردشگری سلامت ایران حدود ۷/۱ میلیارد دلار برآورد شده‌بود که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۰ به ۴ میلیارد دلار برسد.
دسته عمده‌ای از گردشگرانی که ایران را به عنوان مقصد انتخاب می‌کنند، از کشورهای همسایه مانند عراق، آذربایجان، پاکستان، عمان، کویت و افغانستان و به دنبال جراحی‌های زیبایی، جراحی چشم، درمان ناباروری، جراحی قلب باز، جراحی ستون فقرات و پیوند عضو هستند.
دسته‌ی دیگر از کشورهای پیشرفته‌ترند و بیشتر برای جراحی‌های زیبایی به‌خصوص عمل بینی، جراحی کاهش وزن، جراحی پلاستیک، کاشت مو و جراحی ایمپلنت سینه به ایران می‌آیند. البته این‌ها تنها مثال‌های اندکی هستند.
ایران به‌سرعت در حال تبدیل شدن به قطب گردشگری سلامت در خاورمیانه و چه بسا در دنیا است، به ویژه برای جراحی‌های زیبایی!
سال‌ها درگیری با تورم به‌طرز چشمگیری ارزش پول ایران را در مقایسه با دلار و یورو کاهش داده‌است. اکنون یک بسته کلی جراحی زیبایی بینی در ایران تقریباً ۹۰٪ ارزان‌تر از جراحی در ایالات متحده است.
انتخاب شغل پزشکی بیشترین تقاضا را در بین ایرانیان دارد. اشتیاق فراوان در این زمینه باعث شده بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها همواره به دنبال بهبود امکانات خود باشند و فناوری‌های پیشرفته‌ای را برای کارمندان و بیمارانشان فراهم کنند.
غالب متخصصان در ایران مدرک پزشکی خود را از دانشکده‌های مشهور در ایالات متحده، اروپا و ایران دریافت می‌کنند و پس از سال‌ها آموزش جدی با یک بازار گسترده روبه‌رو می‌شوند. به‌علاوه، تعداد بالای متقاضیان عمل‌های زیبایی باعث شده مهارت پزشکان ایرانی بیشتر شده و برخی جراحان مشهور ما روزانه بیش از ۳ عمل جراحی را انجام دهند. همین موضوع نگاه خارجی‌های به دنبال زیبایی را نیز به سمت خود جذب کرده‌است.
ارائه خدمات سریع در پاسخ به نیاز افراد یکی از عوامل مهم در جذب گردشگران سلامت است. شما به عنوان یک توریست درمانی، مجبور نیستید که فرصت درمان به‌موقع را با ماندن در لیست انتظار از دست بدهید. یکی از مزایای موجود در ایران امکان دریافت سریع و بدون نوبت خدمات درمانی است.
ایران دارای سابقه طولانی در روش‌های پزشکی سنتی همراه با چشم اندازی روشن است. بسیاری از معالجات سنتی گیاهان دارویی هنوز بخش جدایی‌ناپذیر زندگی روزمره ایرانیان هستند.
ایران همچنین سرزمینی از چشمه‌های آب گرم، لجن‌های آتشفشانی و چشمه‌های معدنی است که بسیاری از استراحتگاه‌های پزشکی در اطراف آن‌ها ساخته شده است تا استفاده از مزایای آن‌ها را برای علاقه‌مندان آسان کند.
جنبه برجسته گردشگری سلامت ترکیب آن با فعالیت‌های دیگر است. یک توریست درمانی در ایران می‌تواند تجربیات لذت‌بخشی داشته‌باشد. نخستین حکومت ایرانی به ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد و ایران از آن زمان میزبان حاکمان و سلسله‌های زیادی بوده است، که یادگارهایی از آن هنوز در گوشه گوشه‌ی این سرزمین یافت می‌شود. همچنین طبیعت بی‌نظیر و متنوع کشورمان ایران برای هر کسی که علاقه‌مند به گذراندن یک تعطیلات جذاب باشد، انتخابی بی‌مانند است.
دولت ایران نیز پس از کشف پتانسیل خود در مدیکال توریسم به‌عنوان درآمدی برای رونق اقتصادی کشور، از این صنعت حمایت کرد و به حدود ۲۰۰ بیمارستان مجوز بخش بیماران بین‌المللی را اعطا کرده‌است.
سران ایران همچنین برنامه لغو ویزا را آغاز کرده‌اند و به‌سوی آسان کردن روند خسته‌کننده‌ی اخذ ویزا پیش می‌روند. هرچند، در زمینه ویزا هنوز به نقطه ایده‌آلی نرسیده‌ایم و هم‌اکنون در حال از دست دادن تعداد بی‌شماری از متقاضیان خارجی از کشورهایی مثل آمریکا و کانادا هستیم.
طبق اعلام مجله‌ی گردشگری سلامت در سال ۲۰۱۶ بیش از ۱۱ میلیون نفر به دنبال مراقبت‌های سلامتی مقرون به صرفه، از مرزهای ایالات متحده عبور کردند. در گزارش اخیر ویزا و اقتصاد آکسفورد نیز بیان شده که این رقم برای یک دهه آینده هر سال تا ۲۵ درصد رشد خواهد کرد زیرا پیش‌بینی می‌شود که رقابت برای گردشگری سلامت در جهان بین کشورها شدت بگیرد. در حال حاضر ۱۰ کشور زیر در لیست مقاصد برتر گردشگری سلامت در دنیا شناخته شده‌اند:
یکی از مهم‌ترین بازیگران صنعت توریسم پزشکی است زیرا تلاش می‌کند همراه با فناوری پیشرفته خدمات درمانی را ارائه دهد.
بیماران نه فقط به‌دلیل کیفیت و قیمت مناسب خدمات درمانی بلکه برای بازدید از مناظر زیبا و معماری هند به این کشور سفر می‌کنند.
برخی از بیمارستان‌های معتبر هند بسته‌های مراقبت ویژه‌ای را به بیماران خارجی ارائه می‌دهند که انتقال از فرودگاه به بیمارستان، اینترنت رایگان در اتاق و سرآشپزهای خصوصی را شامل می‌شوند. علاوه بر این، زمان انتظار برای دریافت خدمات در هند نزدیک به صفر است، و اقدامات پزشکی با برنامه‌ریزی و به‌سرعت پس از تأیید تشخیص انجام می‌شود.
در زمینه ارائه خدمات درمانی در آمریکای لاتین بهترین رتبه را دارد. برزیل دارای ۴۳ بیمارستان تأییدشده توسط استاندارد بین‌المللی اعتباربخشی بیمارستان‌ها و جراحان مشهور در سطح جهانی است. این کشور قطب جراحی زیبایی و پلاستیک، سومین کشور پر بازدید برای گردشگران است.
در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ جایزه مجله بین‌المللی مسافرت پزشکی را برای “مقصد گردشگری پزشکی و تندرستی سال” به‌دست آورد. مالزی از بهترین ارائه‌دهندگان خدمات درمانی در جنوب شرقی آسیا است.
بیمارستان‌های این کشور با اتاق‌های پنج ستاره که بیشتر به اتاق‌های هتل شبیه هستند، از آسایش فوق‌العاده‌ای برای بیماران برخوردارند. به عنوان مثال، در مرکز پزشکی پرنس دیوان، استخرهای سرپوشیده‌ای برای آب‌درمانی قرار دارند!
به‌دلیل مهمان‌نوازی بی‌نظیر و سواحل حیرت‌انگیز شناخته‌شده است. این کشور با داشتن بیشترین تعداد بیمارستان‌های معتبر بین‌المللی در آسیای جنوب‌شرقی، سالانه تعداد زیادی از گردشگران سلامت را به خود جذب می‌کند.
تایلند بیشتر برای خدمات پیشرفته دندان‌پزشکی و همچنین روش‌های نوین در محافظت از پوست و زیبایی مشهور است. به علاوه فرهنگ و زیبایی غنی تایلند باغ‌های ریکاوری خصوصی، ماساژ تایلندی و سایر روش‌های درمانی آرامش‌بخش را در اختیار بیماران قرار داده‌است.
یک بازیگر قدرتمند در بازار گردشگری پزشکی است. این کشور به طور خاص در زمینه‌‌های داروهای ژنومی، عمل پیوند، پرتودرمانی سرطان، جراحی ارتوپدی و جراحی مغز و اعصاب خدمات باکیفیتی را ارائه می‌دهد. هواپیمایی ترکیه پروازهای با تخفیف ویژه را برای گردشگران پزشکی در نظر گرفته‌است. با اینکه این کشور در زمینه مهارت و تخصص پزشکی حرف چندانی برای گفتن ندارد، با ارائه خدمات ارزان و در عین حال باکیفیت و با فراهم ساختن زیرساخت‌های گردشگری مناسب توانسته عملکرد موفقی داشته باشد.
برای داشتن فرهنگ غنی، غذاهای خوشمزه و ذوق هنری به‌خوبی شناخته شده‌است. حالا اما مدت زیادی است که این کشور درهای خود را به روی گردشگران درمانی از سراسر جهان باز کرده است.
مکزیک نزدیک به ۱۰۰ بیمارستان دارد که توسط وزارت بهداشت فدرال این کشور و استاندارد بین‌المللی اعتباربخشی بیمارستان‌ها معتبر شناخته شده‌اند. کشور مکزیک برای مراقبت‌های پیشرفته در دندان‌پزشکی و جراحی زیبایی مشهور است.
که در حال احیای اقتصاد خود پس از طوفان گرمسیری چند ماه پیش است، به‌سرعت به‌عنوان رهبر بازار مدیکال توریسم به پیش می‌راند.
این کشور آمریکای مرکزی در چند سال گذشته به طور مداوم از نظر دندان‌پزشکی و جراحی زیبایی، بالاتر از کانادا و ایالات متحده بوده است. همچنین در زمینه جراحی چشم، چاقی و درمان سرطان نام‌دار است.
طی سال‌های اخیر توسعه‌ی تدریجی در گردشگری سلامت را تجربه کرده است. این کشور با پیشرفت‌هایی که داشته در آستانه تبدیل شدن به قطب درمان بیماری‌های قلبی و ارتوپدی است.
تایوان به عنوان اولین کشور آسیایی در پیوند کلیه افتخارآفرین است. بیمارستان ملی دانشگاه تایوان، جایی که این پیوند انجام شد، درمانی مقرون به صرفه و باکیفیت را برای گردشگران پزشکی فراهم کرده‌است. همچنین، نخستین پیوند کبد کودکان در آسیا توسط جراحان در بیمارستان یادبود چانگ گونگ انجام شد، جایی که تا کنون بیش از ۴۰۰ مورد از این پیوند انجام شده است.
یکی از پیشرفته‌ترین کشورها در تکنولوژی است. در این کشور بیماران خدمات مترقی مراقبت‌های درمانی را از پزشکان و پرستاران آموزش‌دیده دریافت می‌کنند.
بیمارستان ستون فقرات ووریدول در سئول در رده‌های بالای جراحی ستون فقرات در کره جنوبی قرار دارد و سالانه بیش از ۲۰،۰۰۰ مورد از این جراحی را انجام می‌دهد. در صورت حضور همراه در کنار بیمار، اقامت در اتاق‌های بزرگ این بیمارستان، با رایانه شخصی و دو تخت خواب امکان‌پذیر است.
یکی دیگر از دلایل جذب توریسم سلامت به کره جنوبی، ارائه پوشش بیمه‌ای در خصوص جراحات، اختلالات استرس و مرگ بیمار به گردشگران پزشکی است.
یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای جهان است که رتبه برتر مراقبت‌های بهداشتی سازمان جهانی بهداشت را در کشورهای آسیایی حفظ کرده‌است. به گفته بلومبرگ، سنگاپور در رده بالای کشورهایی با کارآمدترین سیستم مراقبت های بهداشتی در سال ۲۰۱۴، بالای ۵۰ کشور دیگر قرار گرفته است.
